Statyny
Grupa leków stosowanych w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Mechanizm działania leków opiera się na hamowaniu aktywności enzymu reduktazy-3-hydroksy-3-metylo-glutarkoenzymu A (HMG-CoA). Podawane są pacjentom z rozpoznaną hiperlipidemią, aby zmniejszyć ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych, udarów mózgu czy zabiegów rewaskularyzacyjnych.
Pierwszą stosowaną statyną była mewastatyna, wyizolowana z pleśni Panicillum citrinium w 1976 roku. Obecnie znacznie częściej stosuje się statyny syntetyczne, które należą do najczęściej sprzedawanych leków na świecie.
Mechanizm działania statyn jest związany z ich odwracalnym i kompetycyjnym hamowaniem aktywności enzymu HMG-CoA a w zasadzie jego konwersję do prekursora steroli –mewalonianiu. Szlak syntezy cholesterolu oraz rola statyn są przedstawione na rysunku 1.
W efekcie obniżeniu ulega synteza cholesterolu w komórkach wątroby. W odpowiedzi, nasileniu ulega ekspresja receptorów dla LDL i wychwyt cząsteczek LDL. Obniża się zatem poziom cholesterolu LDL we krwi. Dodatkowo, redukcji ulega poziom cholesterolu VLDL, apolipoproteiny B i trójglicerydów. Poza obniżeniem poziomu cholesterolu, statyny wywołują szereg innych efektów biologicznych co jest tłumaczone zmniejszeniem syntezy tzw. niesteroidowych pochodnych mewalonianu, które są ważnym elementem procesów potranslacyjnej modyfikacji białek biorących udział w transdukcji sygnału w komórce. Ponadto statyny mają działanie przeciwzapalne, modyfikując poziom białka CRP, IL-6, IL-8, IL-1beta, IL-12, TNF-alfa, cyklooksygenazy 2, selektywny, ICAM_1, VCAM, MCP-1. Statyny mają korzystny wpływ na funkcje śródbłonka naczyń: zwiększają ekspresję śródbłonkowej syntazy tlenku azotu. Hamują także makrofagi, działają hamująco na proliferację i migrację miocytów mięsni gładkich. Mają pozytywne oddziaływanie na proces krzepnięcia krwi, fibrynolizę i aktywność trombocytów. Ostatnie badania wskazują, że statyny modyfikują działanie tratw lipidowych zlokalizowanych w komórkach, w tym komórkach nerwowych, a u osób leczonych statynami choroba Alzheimer’a występuje znamiennie rzadziej niż w grupie kontrolnej.
Działania niepożądane statyn to przede wszystkim miopatie, czyli uszkadzające działanie na komórki mięśniowe i towarzyszące temu dolegliwości bólowe. Ponadto następuje wzrost poziomu aminotransferaz w osoczu, uszkodzenie wątroby, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, reakcje skórne, bóle głowy.
Obecnie w lecznictwie są stosowane dwie grupy statyn: I grupa statyn produkowanych drogą mikrobiologiczną – lowastatyna, simwastatyna, prawastatyna, oraz grupa II statyn syntetycznych – atorwastatyna, fluwastatyna, rosuwastatyna, pitawastatyna. Statyny i ich wzory strukturalne przedstawia rysunek 2.
Literatura:
- Sławińska A, Kandefer-Szerszeń M. Właściwości przeciwnowotworowe statyn. Postępy Hig Med Dośw. (online) 2008; 62: 393-404
- Galus R, Zandecki Ł, Jóźwiak J, Włodarski K. Pozalipidowe działanie statyn. Pol. Merk. Lek., 2008, XXIV, 144, 545
- Gąsior i wsp. Plejotropowe działanie statyn. Choroby Serca i Naczyń 2008, tom 5, nr 3, 141–145