Azbest

Azbest jako czynnik ryzyka rozwoju chorób płuc.

Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów. Są to materiały nieorganiczne o unikalnych właściwościach chemicznych i fizycznych, które były przyczyną różnorodnego ich wykorzystania już w czasach starożytnych. Azbesty, niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, w związku z czym azbest był i jeszcze jest eksploatowany na skalę przemysłową, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Chorobotwórcze działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Biologiczna agresywność pyłu azbestu jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien, która przedostała się do dolnej części układu oddechowego. Azbestoza, czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej jest główną patologią zawodową pracowników narażonych na pył azbestu. Ciężkość azbestozy zależy zarówno od kumulowanej dawki włókien azbestu (Ryc. 1), jak i okresu, jaki upłynął od pierwszego narażenia.

Rys. 1.

Procesy zwłóknieniowe przebiegają stosunkowo wolno: rzadko objawy kliniczne pojawiają się w okresie krótszym od 10 lat. Włókna azbestowe mogą zalegać w tkance płucnej przez długi okres i proces zwłóknieniowy może się ujawnić po wielu latach od ustania narażenia. Powszechnie uznawana jest teza (poparta dowodami naukowymi), że pylica azbestowa istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuca. Źródłami zanieczyszczeń środowiska azbestem są: -źródła naturalne: kopalnie azbestu, zanieczyszczenia złóż węgla kamiennego, rud miedzi, niklu, kamienia budowlanego, talku, wód przepływających przez złoża azbestu i inne, -źródła związane z przetwórstwem azbestu: wydalanie na zewnątrz zakładu ok. 100 g pyłu na 1 tonę azbestu (obliczenia szacunkowe na podstawie danych z zakładów stosujących filtry), -korozja wyrobów zawierających azbest: płyt azbestowo-cementowych, rur kanalizacyjnych, okładzin ciernych, materiałów izolacyjnych, -źródła wewnątrz pomieszczeń: urządzenia grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, izolacje zawierające azbest (Ryc. 2), -odpady przemysłowe związane z przetwórstwem azbestu.

Rys. 2.

W związku z ustaleniem korelacji między azbestozą, a zachorowaniami na raka płuc (choć jest to wciąż podważane przez niektóre grupy badawcze) w większości krajów wprowadzono ograniczenia handlem azbestem i jego wykorzystania w przemyśle. W niektórych krajach zarekomendowano i wprowadzono do budownictwa tzw. ‘procedury naprawcze’ polegające na wymianie materiałów zawierających azbest na materiały go niezawierające. Pomimo wprowadzenia całkowitego zakazu importu azbestu, produkcji wyrobów azbestowych i obrotu nimi przez Unię Europejską od 1 stycznia 2005 r., a wcześniej w Polsce (od 1998 r.), w naszym kraju jest bardzo dużo niezutylizowanych produktów zawierających azbest (Ryc. 3). Na dodatek w powietrzu są obecne włókna azbestowe pochodzące z degradujących materiałów budowlanych (Ryc. 4).

Rys. 3.

Rys. 4.

Najwięcej produktów azbestowych występuje w szkołach i przedszkolach budowanych w latach 60., 70. i 80., w których do dziś prowadzone są lekcje. Po 40-50 latach eternitowe płyty zaczynają kruszeć uwalniając rakotwórczy pył, który wdychają dzieci.

Piśmiennictwo

1. Davis C, Vijaykumar J, Lackovic M, Diaz JH. Asbestosis in Louisiana: a descriptive review and demographic analysis of hospitalizations for abestosis,1999-2009. J La State Med Soc. 2011 Nov-Dec 163(6):336-41.
2. Franke K, Paustenbach D. Government and Navy knowledge regarding health hazards of asbestos: a state of the science evaluation (1900 to 1970). Inhal Toxicol. 2011 Dec;23 Suppl 3:1-20.
3. Phelka AD, Finley BL. Potential health hazards associated with exposures to asbestos-containing drywall accessory products: A state-of-the-science assessment. Crit Rev Toxicol. 2012 Jan;42(1):1-27.
4. Ameille J, Brochard P, Letourneux M, Paris C, Pairon JC. Asbestos-related cancer risk in patients with asbestosis or pleural plaques. Rev Mal Respir. 2011 Jun;28(6):e11-7.
5. Szeszenia-Dabrowska N. [Asbestos as a risk factor for pulmonary diseases]. Przegl Lek. 2008;65 Suppl 2:26-34.
6. Szubert Z, Stankiewicz-Choroszucha B, Wrońska-Sobolewska M, Siewierska H, Kosińska M, Borys W, Jakubowski J, Wróbel R, Gazda U, Kedzierska B, Andrzejewski M, Sova M, Pawłowska-Koziełł H, Komorowska E, Ksiazkiewicz B, Sobala W, Szeszenia-Dabrowska N. [Prophylactic examinations of workers formerly employed in asbestos processing plants: outcome of the Amiantus project in 2000-2004]. Med Pr. 2006;57(2):101-8.
7. Wilczyńska U, Szymczak W, Szeszenia-Dabrowska N. Mortality from malignant neoplasms among workers of an asbestos processing plant in Poland: results of prolonged observation. Int J Occup Med Environ Health. 2005;18(4):313-26.
8. Zasoby internetowe, Wikipedia, Pubmed